बाबुको खोजीमा बिनाठेगाना निस्किएका दिदीभाइको यात्रा

फिल्म समीक्षा

शनिबार सिनेमा बाबुको खोजीमा बिनाठेगाना निस्किएका दिदीभाइको यात्रा

युवराज भट्टराई शनिबार, वैशाख १०, २०७९ १२:३९

काठमाडौं– ‘त्यहाँ सुरुवातमा एकदमै लथालिङ्ग थियो। त्यसपछि प्रकाशको एउटा किरण देखियो। त्यो किरण अँध्यारोबाट छुट्टिएको थियो। त्यसपछि समुन्द्र, नदी, खोला, ताल र हिमालहरूबाट पृथ्वी बन्यो। अनि मात्र फूल र रुखहरू, जनावर र पन्छीहरू बने।’

पाँच वर्षिया एलेक्जेन्डर (मिकालिस जेके अभिनित)लाई दिदी भौला (तानिया पालैओलोगोउ अभिनित)ले पटकपटक सुनाइरहने कथा हो यो। उनीहरूतर्फ पदचापहरू आइरहेका छन्। तर, अहिले सपाट अँध्यारो छ। ढोका विस्तारै खुल्छ। दुई केटाकेटी भएको कोठामा प्रकाशको सानो किरणले चिहाउँछ। भौला र एलेक्जेन्डर निदाएको नाटक गरिदिन्छन्।

यो एउटा यात्राको कथा हो। तुवाँलोले ढाकिएका सडकहरूमा हिँडिरहेका दुई दिदीभाइको कथा। तर, यो यात्राको गन्तव्यसम्म पुग्दाका दृश्यहरूमा मान्छेभित्रका अराजकता र त्यसका सामुन्ने काव्यात्मक संघर्ष गरिरहेकाहरू भेटिन्छन्। थियो एंगलोपोलसको सन् १९८८ को फिल्म ‘टोपियो स्टिन ओमिच्ली’ (ल्याडस्केच इन द मिस्ट) मा काव्यिक धरातल सबैतिर ओतपोत भएको छ।

हामीलाई समय बितिरहेको थाहा छ। तर, हामी आफूसँग संसारभरिको समय भएजस्तो गर्छौं। हाम्रा सामुन्ने यात्रा गरिरहेका दुई बालक र बालिका यो अराजक संसारमा लथालिङ्ग हुन सक्छन्। हामी वास्ता गर्दैनौं। हामी अर्थात्, मानिसहरू।

निर्देशक एंगलोपोलसले दुई बालबालिकाको यात्रामार्फत तत्कालीन ग्रिकको राजनीतिदेखि मानिसभित्रको मावनताको अभावका विषयलाई काव्यात्मक दृष्टिमा प्रस्तुत गरेका छन्। दृश्यभाषाको माध्यमबाट पोखिएका कविताका हरफहरूले कथालाई साधारण मान्छेको कथा बताएका छन्।

जीवनका अनुपस्थित पात्रहरूको प्रस्तुति
सर्जकको सिर्जनामा जीवनको प्रसंग आउनु स्वभाविक हो। निर्देशक एंगलोपोलसको जीवनमा घटेका घटनाहरूबाट फिल्म प्रभावित भएको छ। निर्देशकको जीवनमा भएका अनुपस्थित पात्र र दुर्घटित घटनाहरूलाई सिनेमामा दर्शकले पाउँछन्।

बाल्यकालमै एंगलोपोलसका बुबालाई ग्रिसबाट पक्राउ गरिएको थियो। जर्मनीबाट ग्रिस स्वतन्त्र भएपछि पनि उनलाई पक्राउ गरेर निर्वासित गरियो। यो घटनाको प्रभाव उनको जीवनमा अन्त्यन्तै धेरै प¥यो। उनले आफ्नो फिल्म ट्राइलोजीमा बुबाको गिरफ्तारी र निर्वासनलाई उतारेका छन्।

प्रस्तुत फिल्म उनले निर्माण गरेको ‘ट्राइलोजीअफ साइलेन्स’ नाममा निर्देशन भएको तेस्रो फिल्म थियो। यसअघि सन् १९८४ मा ‘भोयेज टु क्याथेरा’ र १९८६ मा ‘द बिकिपर’ बनिसकेको थियो।

फिल्मको सुरुवात ग्रिसको राजधानी एथेन्सबाट हुन्छ। भौला र एलेक्जेन्डर आमासँग हुर्किरहेका छन्। मातृत्वको छहारीमा हुर्किएका उनीहरूको जीवनमा बुबाको उपस्थिति छैन। बुबालाई खोज्न निस्किएका उनीहरूको यात्रा एथेन्सबाट सुरु हुन्छ। भन्नेहरूले उनीहरूलाई बुबा जर्मनीमा भएको बताएका छन्। तर, स्वयं खोजीमा निस्किएका यात्रीहरूलाई थाहा हुँदैन बुबाको ठेगाना।

भौला र एलेक्जेन्डर यात्रामा हण्डर खान्छन्। एथेन्स रेलवे स्टेसनबाट बिनाटिकट सुरु हुन्छ उनीहरूको यात्रा। तर, उनीहरूलाई ट्रेनबाट निकालिन्छ र आफन्तको जिम्मा लगाइन्छ। तिनै आफन्तले उनीहरूलाई बुबाको सत्यता बताउँछन्।

तर, सत्य भौला र एलेक्जेण्डरले चाहेको जस्तो हुँदैन। उनीहरूकी आमाले दुई दिदीभाइका बुबा फरक–फरक भएको बताउँछिन्। उनीहरू यो सत्य मान्न तयार हुँदैनन्। बरु आफ्नो यात्रालाई निरन्तरता दिन्छन्।

यात्रामा ओरेस्टिस (स्ट्राटोस जोर्जोग्लोउ अभिनित) भेटिन्छ। ठाउँठाउँमा यात्रा गरेर नाटक देखाउने टोलीको ओरेस्टिस उनीहरूलाई आफूसँग यात्रा गराउँछ। तर, ओरिस्टिससँगको यात्रा अस्थाई हो। यात्रा त बुबालाई खोजेपछि मात्रै अन्त्य हुन्छ।

यात्रामा उनीहरू सफल हुन्छन वा हुँदैनन? फिल्मको अन्त्यले भन्छ। दर्शकका निम्ति यो अन्त्य अपेक्षाकृत छैन। दर्शकलाई बिझाउने सत्यको उद्घाटन गर्दै निर्देशक एंगलोपोलसले फिल्मलाई अन्त्य गरेका छन्।

दुई दिदीभाइको यो यात्राले बदलिरहेको राजनीतिक अवस्था र मानव जातिको अमानवीय गुणलाई पनि प्रस्तुत गरेको छ। फिल्ममा भएका उपाख्यानहरूले कथालाई सम्पूर्णता मात्रै दिँदैनन्, जीवनका प्रत्येक पलको सौन्दर्यलाई प्रस्तुत गर्छन्। भौला र एलेक्सजेन्डरले यात्राका क्रममा पाएका दुःख र सुख अस्थाई हुन्छन्। अस्थाई कुराहरूले दिलाएको सन्तुष्टिमा स्थायित्व खोज्न दिदीभाइ संघर्ष गरिरहन्छन्।

भौला र एलेक्जेण्डरको जीवनमा धेरै कुरा अनुपस्थित हुन्छन्। सिनेमाको सुरुवातबाटै उनीहरूका बुबा अनुपस्थित हुन्छन्। आमा सुरुवातको एक दृश्यमा सांकेतिक रुपमा देखिन्छिन्। त्यसपछि उनको पनि उपस्थिति हुँदैन। यात्राका क्रममा भेटिएको ओरेस्टिस पनि अस्थाई हुन्छ।

ओरिस्टिससँगको भेटमा उनीहरू मध्यरातमा शहरको सडकमा रुमल्लिरहेका हुन्छन्। बाटोमा भेटिएको एक रिलमा ओरिस्टिस आफूले रुख देखिरहेको बताउँछ। तर, भौला र एलेक्सजेण्डरको दृष्टिमा त्यो पर्दैन। निर्देशकले रुखलाई अभिभावकको छहारीको रुपमा प्रस्तुत गरेका छन्। रुखको अनुपस्थितिलाई दिदीभाईको गन्तव्यसँग पनि सम्बन्धित भएर प्रस्तुत गरिएको छ।

फिल्ममा भएका पात्रमध्ये भौला र एलेक्जेण्डरको दृष्टिकोणमा कुनै विषय पनि पूर्णता हुँदैन। एक दृश्यमा नदीबाट निकालिरहेको एउटा ठूलो हात (मूर्ति)मा एउटा औँला हराएको हुन्छ। त्यो चोरी औँला हुन्छ, जसबाट कसैलाई संकेत वा आदेश दिइन्छ। दिदीभाइको जीवनमा संकेत गर्ने वा आदेश दिने व्यक्तिको अभाव भएको पक्षलाई निर्देशकले यो बिम्बमार्फत प्रस्तुत गरेका छन्।

फिल्ममा अनुपस्थित देखाइएका पात्र र वस्तुहरूले ग्रिक संस्कृतिलाई सम्बोधन गर्छन्। छोराछोरीले बुबालाई कहिल्यै भेट्न त पाउँदैनन् नै, आफ्नो घर पनि फर्किन पाउँदैनन्। उनीहरू कल्पनामा मात्रै बुबासँग संवाद गर्छन्, बुबाको प्रेममा रमाउँछन्।

यौनिक दुर्व्यवहारको उत्कृष्ट प्रस्तुति
भौलामाथि भएको यौनिक दुर्व्यवहार फिल्मको सबैभन्दा शक्तिशाली दृश्य हो। यौन हिंसालाई काव्यिक र सुक्ष्म रूपमा शक्तिशाली ढंगले प्रस्तुत गर्न निर्देशक एंगलोपोलस सक्षम छन्।

भौला र एलेक्जेण्डर सडकमा भेटिएका गाडी चालकहरूसँग लिफ्ट माग्दै यात्रा गरिरहेका हुन्छन्। जर्मनीसम्मको उनीहरूको यात्रा लामो छ। यही क्रममा एक ट्रक ड्राइभर (भेस्सिलिस कोशोभोस अभिनित)सँग उनीहरू सहयोग माग्छन्। बाटोमा खाना खाने ठाउँमा ऊ दिदीभाइलाई त्यहीँ छोडेर जान चाहन्छ। तर, उनीहरू पछ्याउँछन्।

सडकमा ट्रक कुदिरहेको छ। पाँच वर्षको एलेक्जेण्डर यात्राको थकानले निदाएको छ। ट्रक ड्राइभर गाडीलाई अचानक सडक किनारमा लगाउँछ। भौलालाई गाडीबाट बाहिर आउन भन्छ। भौला सशंकित हुँदै निस्किन्छे। ड्राइभर उसलाई समातेर ट्रकको पछाडिको भागमा लिएर जान्छ।

दृश्यमा ट्रकको पछिल्लो भाग मात्रै देखिन्छ। न कुनै आवाज, न केही हलचल। केही क्षणपछि एलेक्जेण्डर गाडीबाट ओर्लिन्छ। रोकिएको गाडीबाहिर आएर दिदीलाई आवाज लगाउँछ। तर, कतैबाट जवाफ आउँदैन। दृश्यमा क्यामेराको फ्रेमबाट एलेक्जेण्डर हराउँछ।

केही क्षणपछि ड्राइभर बाहिर आउँछ। विस्तारै ट्रकतर्फ ‘जुम’ हुँदा भौला त्रिपालबाट बाहिर निस्किन्छे। चुपचाप बस्छे। केही क्षणपछि भौलाको खुट्टामा रगत देखिन थाल्छ। यो दृश्य भावनात्मक मात्रै नभएर शक्तिशाली पनि छ। यौन हिंसाजस्तो विषयलाई डरलाग्दो नभएर फरक रुपमा गरिएको प्रस्तुतिले दर्शकलाई झस्काउँछन्।

कथा, दृश्य र संगीतको उत्कृष्टता
‘ल्याण्डस्केप इन द मिस्ट’को कथा साधारण, तर शक्तिशाली छ। कथाको मुख्य पाटो दिदीभाइको यात्रा नै हो। तर, कथाकारको कथालाई निर्देशकले दिएको प्रस्तुति वा दृश्यभाषा मात्रैले उत्कृष्टता हासिल हुँदैन। यो सामूहिक काम हो। संगीत, सम्पादनजस्ता पक्षमा पनि उत्कृष्टता चाहिन्छ। यी सबै विषयमा उत्कृष्ट छ ‘ल्याण्डस्केप इन द मिस्ट’ फिल्म।

निर्देशक एंगलोपोलस जमिनमुनि लुकिरहेको हिराजस्ता निर्देशक हुन्। विश्व सिनेमामा उनी धेरै चर्चित छैनन्। काव्यिक सिनेमा जगतमा बेला टार, आन्दे्रई तार्कोब्स्की, अब्बास काइरोस्थामीजस्ता निर्देशकहरूको तुलनामा उनको चर्चा कम छ। तर उनको काममा उत्कृष्टताको कमि छैन। साधारणभन्दा साधारण विषयलाई लिएर फिल्म बनाउनु र उपाख्यानहरूमार्फत कथालाई बलियो बनाउँदै लैजानु उनको खुबी हो।

ग्रिक फिल्म उद्योगलाई सन् १९७५ देखि एंगलोपोलसले नै धानिरहेका थिए। उनका फिल्मले पछिल्लो समयमा चर्चा पाएका छन्। सन् १९९८ मा ‘इटरनिटी एण्ड द डे’ले पाम डि ओर पुरस्कार पाएको थियो। ‘ल्याण्डस्केप इन द मिस्ट’ पनि ६२औं अस्कर अवार्डका लागि उत्कृष्ट अन्तर्राष्ट्रिय भाषाको फिल्म विधामा छानिएको थियो।

यो फिल्ममा ‘सुनमा सुगन्ध’ थप्ने काम भने संगीतकार इलेनी कारैन्द्रौले गरेकी छिन्। संगीतकार इलेनीले फिल्ममा दिएको संगीत दुःख र प्रेमको भाका हो। फेलिक्स मेन्डेलस्सोह्न र चेसर फ्रान्स्कको संगीतको शैलीमा फिल्ममा उनले संगीत दिएकी छिन्। यसको कारणको रुपमा कारैन्द्रौले फिल्मका मुख्य पात्र दुई बालबालिकाले उनलाई विगतको समय सम्झाएको बताएकी छिन्। मुख्य गरी ओबोइ (सासले बजाइने एकप्रकारको बाजा)को प्रयोग भएको फिल्मको संगीतले दृश्यलाई थप बलियो बनाएका छन्।

‘ल्याण्डस्केप इन द मिस्ट’ त्यो फिल्म हो, जसले भावनादेखि भयसम्मलाई सम्बोधन गर्छ। फिल्ममा भएका बाल पात्रहरूलाई दर्शकले सम्झिरहन्छन्। प्रस्तुत गरिएको चुनौतीपूर्ण विषय र त्यसलाई प्रस्तुत गर्दा अपनाइएको कलात्मकताले जुनै भुगोलको दर्शकलाई झस्काउँछन्। ती यात्री भौला र एलेक्जेण्डरबारे दर्शकलाई सोच्न अवश्य बाध्य बनाउँछ, जोसँग पुग्ने कुनै ठेगाना थिएन। आखिर उनीहरू कहाँ पुगे होलान्?

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।