काठमाडौं- नेपाल प्रहरीमा हुने नियमित बढुवाभित्र कहीँकतै सबैभन्दा ठूलो भद्रगोल छ भने त्यो प्रहरी नायव निरीक्षक (सई)बाट प्रहरी निरीक्षक (इन्स्पेक्टर)मा हुने बढुवामा छ। भद्रगोल कतिसम्म भने कतिपय सई १९ वर्षदेखि बढुवा नभएर त्यही पदमा थन्किएका छन्।
मुलुकको प्रमुख सुरक्षा संगठनभित्र महत्वपूर्ण मानिने पद, सईको बढुवामा भएको यो भद्रगोलले त्यहाँ कार्यरत सदस्यको मनोबल र मनोविज्ञान कस्तो होला भन्ने सहजै अनुमान गर्न सकिन्छ।
यसको एउटा मुख्य कारण प्रहरीमा सईभन्दा माथिल्लो पद, इन्स्पेक्टरमा बढुवाका लागि छुट्याइएको कोटा हो। इन्स्पेक्टरमा आवश्यक दर्बन्दीको ६० प्रतिशत खुला प्रतिस्पर्धाद्वारा पदपूर्ति गरिन्छ भने ४० प्रतिशत मात्र आन्तरिक बढुवा (सईको बढुवा) बाट पूर्ति गरिन्छ। यही समस्या सम्बोधन गर्न भन्दै सईलाई इन्सपेक्टरमा बढुवाका लागि राखिएको ४० प्रतिशत कोटालाई बढाएर ५० प्रतिशत पुर्याउने तयारी सुरु गरिएको छ।
प्रहरी प्रधान कार्यालयले सईबाट इन्सपेक्टरमा हुने आन्तरिक बढुवा ४० बाट बढाएर ६० प्रतिशत पुर्याउनु पर्ने भन्दै गृह मन्त्रालयमा लिखित प्रस्ताव पठाएको थियो। गृह मन्त्रालयले प्रहरी प्रधान कार्यालयको त्यो प्रस्तावअनुसार ४० बाट बढाएर ५० प्रतिशतसम्म पुर्याउन सकिने भन्दै प्रक्रिया अघि बढाएको छ। गृह प्रवक्ता चक्रबहादुर बुढाले नेपाल लाइभसँग भने, ‘अहिले नै आन्तिरिक बढुवाको प्रतिशत ४० बाट ५० पुग्यो त नभनिहालौं। त्यसका लागि गृहकार्य सुरु गरिएको रुपमा मात्र यसलाई बुझ्नुपर्छ।’
यस्तो व्यवस्थासहित प्रहरी नियमावली संशोधन गर्ने प्रक्रिया अघि बढाइएको हो। प्रहरी प्रधान कार्यालयकै प्रस्ताव अनुसार प्रहरी नियमावली २०७१ संशोधनको तयारी सुरु गरिएको गृह स्रोतले जानकारी दिएको छ। गृह मन्त्रालयका अनुसार नियमावली संशोधनको मस्यौदा कानुन मन्त्रालयबाट समेत पास भएर अर्थ मन्त्रालय पुगिसकेको छ। अर्थ मन्त्रालयबाट स्वीकृत भएलगत्तै मस्यौदालाई मन्त्रिपरिषद्ले कानूनी रुप दिने छ। त्यसपछि सईबाट इन्स्पेक्टरमा बढुवा गर्ने तयारी प्रहरी प्रधान कार्यालयको छ।
प्रहरी प्रधान कार्यालयले सईबाट इन्स्पेक्टरमा बढुवा पेचिलो बन्ने गरेको, प्रतिस्पर्धी धेरै कोटा थोरै हुँदा समस्या आउने गरेको, यसले जुनियर प्रहरी अधिकृतको वृत्ति विकासमा समेत असर गरेकाले ४० प्रतिशत आन्तरिक बढुवालाई बढाएर ६० प्रतिशत पुर्याउनुपर्ने माग गरेको थियो। गृह मन्त्रालयले भने ५० प्रतिशत आन्तरिक बढुवा र ५० प्रतिशत खुल्ला प्रतिस्पर्धाबाट पूर्ति गर्ने गरी काम थालेको छ।
नेपाल प्रहरीमा १०० जना इन्स्पेक्टरको दरबन्दी रिक्त भएको दुई महिना नाघिसके पनि रिक्त रहेका पदमा सईको बढुवा हुन सकेको छैन। इन्स्पेक्टरमा बढुवाका लागि दाबेदारको संख्या ठूलो छ। २०६३ सालमा सई भएकाहरुको संख्या मात्र प्रहरीमा ३१३ छ। बढुवाका लागि ३ सय भन्दा बढी प्रतिस्पर्धी हुनु तर, रिक्त पदमा बढुवा हुने संख्या ४० मात्रै भएपछि प्रहरी प्रधान कार्यालयले बढुवाको संख्या बढाउनुपर्ने भन्दै आफ्नो प्रस्ताव गृह मन्त्रालयमा पठाएको थियो।
प्रहरी नियमावली २०७१ अनुसार प्रहरी निरीक्षकको पद पूर्तिमा ६० प्रतिशत खुला भर्ना र ४० प्रतिशत भने बढुवाबाट गर्नुपर्ने प्रावधान छ। सईबाट इन्स्पेक्टर बढुवाको जाम घटाउन भन्दै प्रहरी प्रधान कार्यालयले यस्तो प्रस्ताव ल्याएको थियो। त्यहीअनुसार गृहले आन्तिरिक बढुवामा ४० प्रतिशत रहेको व्यवस्थालाई बढाएर ५० प्रतिशत पुर्याउन लागेको हो।
पहिल्यै रहेको ५० प्रतिशत किन हटाइयो?
प्रहरी नियमावली २०७१ आउनु भन्दा अघिसम्म इन्स्पेक्टरको पदपूर्ति ५० प्रतिशत आन्तरिक बढुवा र ५० प्रतिशत खुल्ला प्रतिस्पर्धाबाट गरिने व्यवस्था थियो। तर, प्रहरी नियमावली २०७१ लागू भएपछि त्यो व्यवस्था हटाइयो। अनि खुला प्रतिस्पर्धा ६० प्रतिशत र आन्तरिक बढुवालाई ४० प्रतिशत राखियो। यो व्यवस्था लागू भएपछि सईमा लामो समयसम्म बढुवा नभएर बस्नुपर्ने बाध्यता आएको पूर्व प्रहरी उपरीक्षक (एसपी) गणेश रेग्मी बताउँछन्।
सईमा लामो समयसम्म बस्नुपर्ने बाध्यता हटाउन भन्दै जनार्दन शर्मा गृहमन्त्री भएका बेला यसबारे गृहकार्य पनि भएको थियो। २०७४ असार १३ गते तत्कालीन गृहमन्त्री शर्माले गृह प्रशासन सुधार मार्गचित्र २०७४, सार्वजनिक गरेका थिए। मार्गचित्रमा लामो समयसम्म एउटै दर्जामा रही कार्य गर्दा प्रहरी कर्मचारीमा नैराश्यता उत्पन्न भई कार्यसम्पादनमा असर पुग्ने गरेको देखिएकाले पदसोपानलाई पुनर्मूल्यांकन गर्दै सई र इन्सपेक्टरको बीचमा बरिष्ठ नायव निरीक्षक पद सिर्जना गरिने बताइएको थियो। मन्त्रीको मार्गचित्रमा समेटिएको उक्त बुँदा भने नारामा मात्रै सिमित भयो।
रिक्त दरबन्दी थोरै र प्रतिस्पर्धी धेरै हुँदा सई बढुवामा हरेक पटकजसो शक्तिकेन्द्र र राजनीतिक चलखेल हाबी हुने गरेका छन्। गत जेठ २३ गते प्रहरी प्रधान कार्यालयले ७३ जना सईको इन्सपेक्टरमा बढुवा सूची निकाल्दा पनि राजनीतिक शक्तिकेन्द्रकै हालिमुहाली चलेको थियो।
प्रहरी संगठनले व्यावसायिक र राम्रो काम गरेको भनेर पुरस्कृत गरेका सईसमेत बढुवामा छुटेका थिए। बरु संगठनले कारबाही गरेकादेखि जुनियर ब्याचका सई शक्तिकेन्द्रसम्मको पुहँचका आधारमा बढुवा भएका थिए।
त्यस्तो पहुँचकै भरमा २०५८, २०६०, २०६१ मा सई भएकाहरु समेतलाई उछिनेर त्यसबेला २०६२ मा सई भएका ८ जनालाई इन्स्पेक्टरमा बढुवा गरिएको थियो। जस्तो कि, २०६२ मा सई भएका गृहमन्त्री रामबहादुर थापा ‘बादल’का पिएसओ राजन तिमल्सिना, गृहसचिव महेश्वर न्यौपानेका पिएसओ महेश केसी आफूभन्दा सिनियरलाई उछिनेर बढुवा भए। लोकमानसिंह कार्कीका पूर्वपिएसओ उत्तमसिंह भण्डारी पनि त्यसबेला आफूभन्दा सिनियरलाई उछिनेर इन्स्पेक्टर बनेका थिए।
उनीहरुसँगै २०६२ मा सई भएका टोपेन्द्र श्रेष्ठ, बवीन्द्र नेम्वाङ र टंकबहादुर श्रेष्ठ पनि शक्तिकेन्द्रसम्मको पहुँचकै कारण इन्स्पेक्टर बने।
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1752060646.png)
-1752043710.jpg)
-1749826086.png)
