तस्बिरहरू : निमेशजंग राई
काठमाडौं– झापाका सक्षम संग्रौला काठमाडौं आए पनि भक्काको स्वाद बिर्सिन सकेका थिएनन्। तर, काठमाडौंमा भक्का पाउनै मुस्किल थियो। एक दिन उनी घट्टेकुलोस्थित अम्बिका लुइँटेलको पसलमा पुगे। त्यहाँ उनले पूर्वको जस्तै भक्का खान पाए। त्यसपछि आमालाई पनि लिएर उनी बेलाबेला ‘अम्बिका दिदी’को पसल पुग्छन्।
अम्बिका दिदीसँग भक्का पकाउने माटोको भाँडा भने छैन। माटोको भाँडामा पकाउन ग्यास बढी खर्च हुने हुँदा संभव नभएको लक्ष्मी बताउँछिन्। पूर्वको भक्का भने माटोको भाँडामा पकाउने हुँदा स्वाद नै छुट्टै हुने सक्षमको भनाइ छ। भक्का पकाउने त्यस्तो भाँडोलाई हन्डी भनिन्छ।
झापास्थित घर जाँदा बिहान र बेलुका नै भक्का खाने गरेको सक्षम बताउँछन्। ‘जाडोमा भक्का खानुको मजा बेग्लै हुन्छ। हाम्रो परिवार नै भक्काप्रेमी हो,’ उनी भन्छन्। झापामा खाएको भक्काको स्वाद उनकी आमाले पनि बिर्सिन सकेकी छैनन्। बिहान तरकारी किन्न आउँदा घट्टेकुलोमा उनकी आमाले पनि प्रायः भक्का खाने गरेकी छिन्।
भक्का पसल चलाउने अम्बिकाको घर पनि झापा नै हो। उनी झापाको खुदुनाबारीकी स्थायी बासिन्दा हुन्। दुई वर्षदेखि घट्टेकुलोमा व्यवसाय गर्छिन्।
त्यसअघि उनी वैदेशिक रोजगारीका क्रममा साउदी अरबदेखि भारतसम्म पुगेकी थिइन्। त्यसपछि फर्किएर काठमाडौंमा व्यवसाय सुरु गरिन्। पहिला फलफूल बेच्थिन्। त्यही क्रममा उनलाई भक्का बनाएर बेच्ने सोच आयो। झापामा खाएको भक्काको स्वाद उनले बिर्सिएकी थिइनन्। झापामा हुँदा आफैं पनि भक्का बनाउँथिन्। ‘काठमाडौंमा भेटिएका पूर्वका मानिसले भक्काबारे कुरा गर्थे। त्यहीकारण भक्काको बजार भएको लाग्यो र व्यवसाय सुरु गरेँ,’ उनले भनिन्।
जाडो महिनामा भक्काको व्यापार धेरै हुने उनी बताउँछिन्। अहिले उनी दैनिक १५ देखि २० किलो चामलको भक्का बनाउँछिन्। ‘भक्कालाई मौसमी व्यापार भन्दा हुन्छ। जाडोमा बढी बिक्छ। बिहान भक्का खानेहरू धेरै हुन्छन्,’ उनले भनिन्।
के हो भक्का?
भक्का पूर्वका राजवंशी समुदायको परम्परागत परिकार हो। राजवंशी सुमदायले छोरीको बिहेमा मिठाई कोसेली पठाउँदा भक्का पनि समावेश गर्ने चलन छ। त्यसैगरी जाडो मौसममा विवाहित छोरीलाई माइत बोलाएर भक्का खुवाउने चलन पनि छ। घरमा आउने पाहुनालाई पनि भक्का खुवाएरै स्वागत गर्ने गरिन्छ।
भक्का चामलको पिठोबाट बनाइन्छ। गाउँघरमा भने भर्खर भित्र्याएको नयाँ धानको चामलबाट बनाउने गरिन्छ। पहिला चामललाई करिब दुई घन्टा पानीमा भिजाउनुपर्छ। त्यसपछि पानीबाट निकालेर थिगारेपछि पिसेर पिठो बनाउनुपर्छ। ओखल, ढिकी वा मिलमा पिस्न सकिन्छ।
चामलको पिठोलाई थोरै पानीमा मुछ्नुपर्छ। त्यसलाई गोलाकार (प्रायः माथि तल थेप्चो भएको) बनाउनुपर्छ। अनि पानीको बाफमा पकाउनुपर्छ। भक्का पकाउने भाँडामा तल पानी र माथि चामलको पिठोको डल्ला राखिन्छ। भाँडाको मुख बन्द गरिन्छ। केही बेर बफ्याएपछि भक्का तयार हुन्छ। भक्कालाई अचारसँग खान सकिन्छ।
पूर्वका झापा र मोरङका साना ठूला विभिन्न सहरमा भक्काका पसल भेटिन्छन्। पूर्वको भक्का अहिले काठमाडौंमा पनि खान पाइन्छ। व्यापारिक रूपमा भने भक्का दुई प्रकारले बनाइन्छ, चामलको पिठोमा खुवा वा चकलेट हालेर। दुवै प्रकारका भक्का काठमाडौंमा प्रचलित छन्।
काठमाडौंमा ‘भक्का हाउस’
झापाका तिलक काफ्ले एउटा गैरसरसकारी आयोजनामा काम गर्थे। तर, उनी रोजगारीबाट सन्तुष्ट थिएनन्। आफैंले व्यवसाय गर्ने सोचमा थिए। के व्यवसाय गर्ने भन्ने निश्चित गरिसकेका थिएनन्। एक जना आफन्तले काठमाडौंमा भक्का बेच्न सुझाव दिए। आफू पनि पूर्वकै भएको कारण यो सुझाव उनलाई उचित लाग्यो।
अनि उनी फेरि झापातिर लागै। एक हप्ता राजवंशी समुदायसँग बसेर भक्का बनाउन सिके। त्यसपछि फर्किएर काठमाडौंको पुरानो बानेश्वरमा ‘भक्का हाउस’ खोले। त्यसअघि काठमाडौंका फुटपाथमा फाट्टफुट्ट भक्का बेचेको देखेका थिए।
‘बजारले जहिले पनि नयाँ स्वाद खोज्छ। मलाई पनि बिहानको खाजाको रूपमा काठमाडौंमा भक्काको व्यापार राम्रो हुन्छ भन्ने लाग्यो, त्यसैले भक्का हाउस खोलेँ,’ उनले भने। झापातिर जाडोमा बढी खाइने भक्का काठमाडौंमा १२ महिना नै बिक्री हुने उनी बताउँछन्।
उनले भक्का हाउस खोल्दा काठमाडौंमा धेरैलाई यसबारे थाहा थिएन। तर, पूर्वबाट आएर काठमाडौं बसेकाहरू जानकार थिए। पहिला त पूर्वबाट आएर बस्नेहरूलाई नै लक्षित गरेर उनले भक्का हाउस खोलेका थिए। बिस्तारै प्रचार हुँदै गयो। अनि अहिले सबैतिरका मानिस उनका ग्राहक बनेका छन्। अहिले माग पनि बढेको उनी बताउँछन्।
भक्का बेच्न मोरङबाट काठमाडौं
मोरङ, सुन्दरहरैँचास्थित गोठगाउँकी जयन्ती चौधरी पनि मैतिदेवी चोकमा भक्का बेच्छिन्। उनले काठमाडौंमा भक्का बेच्न थालेको दुई वर्ष भयो। उनी भक्काको व्यापार गर्नकै लागि काठमाडौं आएकी थिइन्।
उनकी दिदी मैतीदेवीमा व्यापार नै गर्थिन्। तर, उनी भक्का बेच्दैन थिइन्। दिदीले पूर्वका मान्छेले भक्का खोज्ने बताएपछि उनी काठमाडौं आएकी हुन्। मोरङमा नै उनले भक्का बनाउन जानिसकेकी थिइन्।
भक्का खाने ग्राहक बिहान र बेलुका आउँछन्। दैनिक चारदेखि पाँच हजार रुपैयाँको भक्का बिक्री हुन्छ।
भक्का बनाउन पूर्वबाटै उनले चामल ल्याउँछिन्। बजारमा पाइने सबै चामलको राम्रो भक्का नबन्ने उनी बताउँछिन्। त्यसैले गाउँबाटै लोकल चामल ल्याएकी हुन्।
झापाका खगेन्द्र अधिकारी भक्का खान प्रायः जयन्तीको पसलमा पुग्छन्। खगेन्द्र भन्छन्, ‘हामी पूर्वेली भक्का भनेपछि हुरुक्क हुन्छौँ। झन् जाडोमा त विशेष लाग्छ।’
नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो,
सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा
पठाउनु होला।
-1751879619.webp)
-1749826086.png)
