ब्यूँझिएको सिरानी : जीवनलाई माया गर्न सिकाउने नाटक

रंगमञ्च

समर्पण श्री बुधबार, मंसिर २०, २०८० ०७:१६

कहिलेकाहीँ नाटक हेर्नु भनेको आफूलाई नजिकबाट नियाल्नुजस्तो लाग्दो रहेछ। पोखिन वा व्यक्त हुन नसकेका पीडा आफ्नै आँखाले केलाउनु लाग्दो रहेछ। कुनै कलाले अन्तरमनलाई झक्झक्याउने सामर्थ्य राख्छ भने त्यो केही विशेष छ।

मेरो लागि नाटक ‘ब्यूँझिएको सिरानी’ यसकारण पनि विशेष छ। यो नाटक हामी बाँचिरहेको समयसँग यात्रा गरिरहन्छ। हाम्रो मनस्थितिलाई नियालिरहन्छ। र क्रुर वास्तविकतालाई आँखा अगाडि तेर्स्याइदिन्छ।

त्यतिबेला हामी निस्सासिन्छौँ, थुनिन्छौँ, रापिन्छौँ। चरम उत्कर्षमा पुगेपछि हामीलाई आशाका किरणहरूले घेर्छन्। संगीतहरूले डोहोर्याउँछन्। नृत्यहरूले हुटहुटी थपिदिन्छन्। थिएटरबाट निस्कँदै गर्दा सायद मनमनै भन्छौँ, ‘दु:खहरू क्रुर हुन्छन्। तैपनि जीवन सुन्दर छ।’

यो नाटकले मृत्यु कल्पिरहेको मानिसको आँखामा पनि जीवनको लय भरिदिन्छ। नाटकको जुन जुन दृश्यमा संवाद छैन, त्यहाँ भाषा छ, अन्तस्करणको भाषा। जसलाई बुझ्नू मात्र हैन, दर्शकले अनुभूत गर्न सक्छन्।

थिएटरबाट फर्किँदै गर्दा मलाई लाग्यो, ‘ब्यूँझिएको सिरानी’ नाटक मात्र हैन, निराश मान्छेहरूको लागि ‘थेरापी’ पनि हो।’ आजको समयमा हर कोही व्यक्ति मानसिक समस्याबाट गुज्रिरहेको हुनसक्छ। त्यसैले यो नाटक हर कोहीका लागि ओखती बनिदिन सक्छ। नाटकमा छत्रमान बनेका कलाकार सुरज तमूले अन्तिममा एउटा डाइलग बोल्छन्, ‘समाज आफैं बिरामी पनि हो, ओखती पनि।’

जब एउटा व्यक्तिलाई समाजले सुन्दैन, बुझ्दैन। ऊ एक्लो हुन्छ। एक्लोपना व्यक्तिका लागि हानिकारक छ। जब आफ्ना वरिपरीका मानिसले व्यक्तिलाई माया गर्छन्, उसको कुरा सुनिदिन सक्छन्, उसलाई बुझिदिन सक्छन्। ऊ निराशालाई चिरेर अगाडि बढ्न सक्छ। त्यसकारण पनि निर्देशक जेडी तमूले ले ‘ब्यूँझिएको सिरानी’मा स्वस्थ समाजको परिकल्पना गरेका छन्।

०००

नाटकले रंगकर्मीको कथा भन्छ। प्यासन र पैसाको दुरीबीच घटित समयको कथा। एउटा रंगकर्मी मानसिक स्वास्थ्यको विषयमा नाटक गर्दैछ। लिड क्यारेक्टरमा उसले जे जे गर्नुपरिरहेको छ, ती उसकै जीवनसँग साक्षात्कार छन्। जब रिहर्सल गरिरहेको नाटकमा घरबेटीले भाडा मिनाहा गरिदिने प्रसंग आउँछ। ऊ झोकिन्छ। प्रतिवाद गर्छ। भन्छ, ‘कसको घरबेटीले भाडा छुट दिन्छ?’ स्क्रिप्टमा भएको यो कुरा उसलाई पटक्कै चित्त बुझ्दैन।

थिएटरको संघर्ष, छोरीको स्कुल फि नतिर्दा आउने अल्टिमेटम, घरबेटीको हेय दृष्टि र अभावले निम्त्याएको दम्पतिबीचको कलहले ऊ मानसिक रुपमा विक्षिप्त हुन्छ। यतिबेलासम्म नाटक हेरिररहेका दर्शकमा चिडचिडाहट हुनसक्छ। नाटक हेरिरहनु नै कस्टकर हुनसक्छ। निर्देशक साह्रै क्रुर लाग्न सक्छन्। त्यसपछिका दृश्यहरूमा मानसिक समस्याबाट गुज्रिरहेको पात्र सोनामलाई लयमा फर्काउन गरिएको प्रयत्न हाम्रा लागि कुनै ध्यानबाट प्राप्त आनन्दझैं लाग्नसक्छन्।

नाटकमा बाबु र छोरीको सम्बन्धलाई सुन्दर ढंगले चित्रण गरिएको छ। बाबु र छोरीबीच संवाद छैन। भावनाको भाषा दृश्यमा उनिएको छ। छोरी र बाबुबीचको प्रेम र आत्मीया देखाउन धागोको प्रयोग कलात्मक तरिकाले गरिएको छ।

नाटकले अँध्यारोको कथा पनि भन्छ, उज्यालोको पनि। निर्देशकले दुवैमा जीवन भेटेका छन्। आशा देखाएका छन्।

नाटकमा कथा विभिन्न तहबाट भनिएको छ। कहिले छोरीको आँखाबाट कथा भनिएको छ। कहिले आमाको आँखाबाट। कहिले निर्देशकको आँखाबाट। कम दृश्यमा समेटिएका मानसिक अस्पतालमा उपचाररत व्यक्तिहरूको आँखाबाट भनिएको कथा थप मर्मस्पर्शी छ। सबैको कथाको हिस्सामा मुख्य पात्र सोनाम देखिन्छ।

कथामा प्रकाश, कस्ट्युम, संगीत र नृत्यको संयोजन सुन्दर ढंगले गरिएको छ। कथाको सुरुवात डार्क कलरबाट सुरु हुन्छ र ग्रे कलरमा पुग्छ। जब पात्र नयाँ ट्रान्जिटबाट अर्को संसारमा पुग्छ त्यहाँ पनि डार्क कलरको प्रयोग छ। अन्त्यमा सबै प्रकाशले नयाँ सम्भावना र बाटोको चित्रण गर्छन्। कस्ट्युममा एकापट्टी बाहुला नभएको ड्रेसको प्रयोगले समाजको नग्नता र स्वतन्त्रताबारे भनिएको छ। खरानी रङले निर्देशक न्युट्रलमा बसेर कथा भनिरहेको भान गराउँछ।

नाटकको सेट डिजाइनले पनि जीवनको अर्थ बोकिरहेको छ। सिलाम साक्माको प्रयोगले आशाको प्रतिबिम्बन गर्छ।

संगीतमा लोक, आधुनिक र पूर्वेली स्वादको फ्युजन छ। नेपाली फोल्क र आधुनिक बाजाले दर्शकलाई मीठोसँग बाँध्छ।

कथालाई कन्टेम्पोररी डान्समार्फत् उनिएको छ। निर्देशक जेडी स्वयम् कोरियोग्राफर हुन्। उनले नृत्यबाट कथा भन्ने चुनौतीपूर्ण कामलाई सहज तरिकाले ह्यान्डल गरेका छन्। अरु भन्दा स्वादको हिसाबमा यो नाटक यसकारण पनि भिन्न छ।

नाटकलाई बाँध्ने सबैभन्दा बलिया पक्ष कलाकारको अभिनय नै हो। सोनामको क्यारेक्टरमा कलाकार रुपेश लामालाई हेरेपछि लाग्छ, त्यो भूमिकामा उनको विकल्प नै थिएन। दुव्लो शरीर, जिङ्ग्रिङ्ग दाह्री कपाल र उनको एक्स्प्रेसनले त्यो पात्रलाई न्याय गरेको छ। सायद एउटा कलाकारले कलाकारको जीवन निर्वाह गर्दा धेरै कुरा आफ्नै भोगाइसँग पनि समान भए होलान्। मानसिक विचलन झेलिरहेको पात्र निभाउन उनको लागि पक्कै सहज त थिएन।

प्रमुख पात्रको श्रीमतीको भूमिका निर्वाह गर्ने वेदना राई पनि अभिनयमा निकै स्वभाविक देखिएकी छन्। छोरीको भूमिका निर्वाह गरिरहेकी लुनिभा नाटकमा मौन देखिन्छिन्। उनको नबोलीकनै गरेको अभिनय झन् सशक्त लाग्छ।

नाटकमा निर्देशक छत्रमानको भूमिका निर्वाह गरेका सुरज तमू क्रुर देखिन्छन्। तर दर्शकलाई बोलिपिच्छे हसाइरहन्छन्। उनको क्यारेक्टरले नेपाली निर्देशकहरूको प्रवृत्ति र स्वभावलाई व्यंग्य गरिरहन्छ।

प्रतीना राईको अरु नाटकमा झैं यसमा पनि अब्बल अभिनय देख्न सकिन्छ। त्यसैगरी मनि के राई, सुजन सेनेहाङ, सृष्टि महर्जन, दिया शाक्य, रेनुका घर्ति मगर, मुस्कान राउत, रामचन्द्र मनेरू, ग्लोरी थापा, सृजना भट्टराईलगायत कलाकारको अभिनयले नाटकलाई सुन्दर बनाएको छ। अनिल सुब्बाको कला निर्देशन, गायिका झुमा लिम्बुको संगीत संयोजन र प्रवृति राई, नवीन बयल्कोटी र आयुषले नाटकमा भरेको संगीतको तारिफ मनग्य गर्ने ठाउँ छन्।

नाटकले अन्त्यमा सुरुवातको संकेत गरेको छ। जब नाटक सुरु भएको घोषणा छत्रमानले गर्छन्, दर्शकदीर्घामा उज्यालो बल्छ। जेडीले यो उज्यालो हामीतर्फ बाँडेका पो हुन् कि!