हिउँमा छोपिने गाउँ पुगेका शिक्षकको कथा

फिल्म समीक्षा

शनिबार सिनेमा हिउँमा छोपिने गाउँ पुगेका शिक्षकको कथा

युवराज भट्टराई शनिबार, माघ २९, २०७८ ११:०१

काठमाडौं– ‘तपाईं कल्पना गर्न सक्नुहुन्छ! एकेडेमी अवार्डको वेबसाइटमा भुटान भन्ने देश नै थिएन। एकेडेमीले हाम्रो दर्ता प्रक्रिया पूरा गर्न त्यो सूचीमा भुटानलाई थप्नु परेको थियो।’

उल्लेखित वाक्यांश भुटानी फिल्म निर्देशक पावो छोयनिङ दोर्जीले स्क्रिन डेलीलाई सुनाएका हुन्। यो सकस अस्कर अवार्डका लागि उनको फिल्म ‘लुनानाः अ याक इन द क्लासरुम’ दर्ता गर्दाको हो। यसरी दर्ता गरिएको फिल्म अहिले अस्कर अवार्डको ९४औं संस्करणमा विभिन्न देशका अन्य चार फिल्मसँगै प्रतिस्पर्धा गर्दैछ। ‘उत्कृष्ट अन्तराष्ट्रिय फिल्म’को मनोनय सूची सार्वजनिक हुँदा उक्त फिल्मले एसियाली दर्शकलाई खुसीको खबर दिएको हो।

भौगोलिक र सामाजिक रुपमा भूटानको नजिक रहेको नेपाली दर्शकका लागि पनि यो सुखद् खबर हो। यो फिल्मले यसअघि अमेरिकाको ‘पाल्म स्प्रिङ’, इटालीको ‘देला लसिनिया’, फ्रान्सको ‘सेन्ट जिन डि लुज’लगायतका अन्तराष्ट्रिय फिल्म महोत्सवमा स्थान बनाइसकेको छ। अस्करमा पाएको प्रवेश दक्षिण एसियाली दर्शकका लागि यसकारण पनि महत्त्वपूर्ण छ कि, यो भेगको कथा बोकेको फिल्म पहिलो पटक अस्करमा पुगेको छ।

भुटान र नेपालबीच थुप्रै समानता छन्। नेपालमा जस्तै भुटानमा पनि हरिया फाँटहरु छन्। आर्थिक सम्पन्नता पनि झन्डै उस्तै छ। भौगोलिक हिसाबमा समेत दुवै देशमा विकट ठाउँ छन्। यस्ता ठाउँ, जहाँ पुग्न धेरै दिन हिँड्नुपर्छ। हिमालयको काखमा बसेको यस्तै एउटा ठाउँको कथा भन्छ ‘लुनानाः अ याक इन द क्लासरुम’ फिल्मले।

लुनाना उत्तरपश्चिम भुटानमा अवस्थित गाशा जिल्लाको विकट गाउँ हो। लुनाना गेवोग (भुटानमा गाउँहरुको समूह बताउन प्रयोग गरिने शब्द)को राजधानी रहको लुनाना नेपालको ओलाङचुङगोला वा उपल्लो डोल्पाजस्तै विकट छ। भुटानको राजधानीबाट त्यहाँसम्म पुग्न सात दिनको पैदल यात्रा गर्नुपर्छ। लुनाना गाउँ रहेको गेवोग क्षेत्र समुन्द्री सतहभन्दा ३४ सय मिटर उचाईमा पर्छ। सन् २०१४ को जनगणना अनुसार यो क्षेत्रमा कुल १८५ परिवार छन् र ८१० जनाको बसोबास छ।

पावो छोयनिङ दोर्जीको निर्देशनमा बनेको फिल्मले विकटमा रहेको गाउँ लुनानाका विविध कथा भनेको छ। वर्षमा ६ महिना हिउँले पुरिने गाउँमा बालबालिकाहरु शिक्षाको लागि कति संघर्षशील छन् भन्ने देखाउन एक जना शिक्षकलाई मुख्य पात्र बनाइएको छ। ती शिक्षक आफ्ना अनेक सपना लिएर यो ठाउँमा पुगेपछि कसरी आफ्नै स्वअस्तित्वसँग परिचित हुन पुग्छन् भन्ने कथालाई फिल्ममा देखाइएको छ।

उजेन दोर्जी (शेरव दोर्जी अभिनित) एक संघर्षशील गायक र पेशाले शिक्षकको भूमिकामा छन्। आफ्नो शैक्षिक पेशाभन्दा संगीतप्रति उनको ज्यादा रुचि छ। आफ्नो रुचिकै कारण उनी शिक्षण पेशा छाडेर अष्ट्रेलिया जाने सपना बोकेका छन्। अष्ट्रेलिया जाने सपना उसको गायक बन्ने सपनासँग जोडिएको हुन्छ।

शिक्षणकै क्रममा उजेन लुनानातर्फ लाग्छन्। वसन्तको आगामन कुरिरहेका परिदृश्यहरूको बाटो हुँदै उनी कैयौं दिनको पदयात्रापछि गन्तव्यमा पुग्छन्। शहरको रंगीचंगी वातावरणमा हुर्किएका उजेन पहाडमा परेका हिउँजस्तै सुन्दर ठाउँ लुनाना पुगेपछि पनि केही दिनसम्म आफ्नो आधुनिक जीवनकै सम्झनामा हुन्छ। ऊ त्यहाँ बस्न मन नै गर्दैन।

लुनाना दुर्गम छ, तर यहाँका मान्छेहरुको मन उदार छ। आफ्नो जीवन जे जसरी चलाए पनि उनीहरू शिक्षक भएर पुगेको उजेनलाई सम्मान गर्छन्। ऊ पुग्दा उसलाई लिन बाटोसम्म आउँछन्। आफ्नो घरमा बोलाएर पाहुना बनाउन चाहन्छन्।

दुर्गमको विद्यालयमा शिक्षण सामग्री छैनन्। उजेन चलाख छ। ऊ कापी च्यातेर विद्यार्थीलाई बाँढ्छ। पढाउँदै जाँदा अब ऊ त्यहीँ रमाउन पुग्छ। तर, सांगितिक रुचि र अष्ट्रेलिया जाने सपना पनि पूरा गर्न मिहिनेत गरिरहेको हुन्छ।

वसन्तपछि गर्मी मौसम सुरु हुन्छ। ऊ लुनानामै अध्यापन गराइरहेको हुन्छ। तर, हिउँद सुरु हुनुअघि नै ऊ फर्किनुपर्छ, नत्र हिँउले बाटो छोपिदिन्छ। लुनाना पनि हिँउमा छोपिन्छ। तर, उसको परिवर्तित दैनिकीले उसलाई लुनानासँग जोडेको छ। कक्षा कोठामा पालेको याकदेखि उसलाई गोठालाको गीत गाउन सिकाउने साल्डन (केल्देन ल्हामो गुरुङ अभिनित)सँग नजिक भएको छ। तर, आफ्नो गायक बन्ने सपना साकार पार्न लुनाना छाडेर फर्किन्छ।

उजेन फर्किएसँगै थुप्रै कुरा छुट्छन्। पहिलो पटक लुनानामा कुनै शिक्षकले मन लगाएर पढाएको वातावरण छुट्छ। कक्षाकी क्याप्टेन रहेको पेम जाम (पेम जाम अभिनित)को प्रिय शिक्षकले पढाउने कक्षाहरु अब हुँदैनन्। साल्डोनको व्यक्त नभएको प्रेम छुट्छ। उजेन थिम्पु फर्किदैं गर्दा साल्डोनले उसलाई खादा पहिराउँछिन्। अनि भन्छिन्, ‘म यही डाँडामा गोठालाहरूको गीत सिकाउन पर्खिरहेको हुनेछु।’

हो त, उजेन थिम्पु फर्किएपछि साल्डोनले उसलाई सिकाउँदै पहाड र डाँडालाई सुनाउने गीत छुट्छ। सँगै छुट्छ उसलाई साल्डोनले दिएको चौरी।

फिल्ममा मानवीय पात्रहरूसँगै चौरी एउटा महत्वपूर्ण पात्र र बिम्बको रुपमा प्रस्तुत छ। चौरी एउटा यस्तो प्राणी हो, जसको बहुउपयोग हुन्छ। यसलाई मानिसले आहारका लागि प्रयोग गर्छन्। यसको गोबर इन्धनका लागि प्रयोग हुन्छ। साल्डोनले उजेनका लागि मनमा भएको भावना व्यक्त गर्ने माध्यम चौरीलाई बनाएकी छिन्। आगो बाल्नका लागि चाहिने चौरीको गोबर लिन पहाडमा चढ्ने उगेनलाई सजिलो होस् भनी साल्डोन आफूसँग भएको सबैभन्दा बूढो चौरी ‘नोर्बु’ उसलाई दिन्छे। कक्षा कोठामा बाँधिएको चौरीबाट उसलाई जति गोबर चाहिन्छ, त्यत्ति नै खुवाउन सुझाउँछे साल्डोन।

तर, उगेन लुनाना छाडेर जाँदा त्यो चौरी पनि छुट्छ, जुन उसको दैनिकीको एउटा महत्त्वपूर्ण पात्र बनेको थियो। कक्षामा बालबालिकालाई पढाउने कथादेखि आँगनमा नाँच्दै गाउने बालगीतमा पनि नोर्बुको भूमिका हुन्छ। उगेन लुनानाबाट बाँहिरिँदा त्यो भूमिका छुट्छ।

लुनानामा उजेनको पुनः आगमन चाहनेहरु छन्। तर, उ आफ्नो सपनाको पछि लाग्छ। उसको पुनः आगमन चाहने विद्यार्थी, गाउँले र साल्डोन छन्। तर, उजेन भने आफ्नो नयाँ यात्रामा निस्किन्छ। श्रीमतीको मृत्युपछि कहिल्यै गीत नगाएको गाउँको मुखिया आशा (कुन्जाङ वाङ्दी अभिनित) उजेनको विदाइमा गीत गाउँछ।

फिल्मले एउटा दुर्गम भेगलाई आधार मानेर अनेक कथा प्रस्तुत गर्छ। त्यहाँको आर्थिक अवस्थाले वातावरणीय परिवर्तनसम्मका कथा फिल्ममा समेटिएका छन्। सँगै दुई भेगको संस्कृतिको आदन प्रदानको कथा पनि छ।

उजेन आफू शहरमा हुर्किए पनि समुन्द्री सतहभन्दा हजारौं फिटमाथि रहेको दुर्गममा गएर बस्दा दुई ठाउँबीचका संस्कृतिको आदनप्रदान हुन्छ। फिल्ममा एउटै देशका दुई भेगबीचको भिन्नतासँगै फरक संस्कार छ। शिक्षाको महत्त्व स्थान विशेषमा कुन रुपमा हुन्छ भन्ने कुरा पनि फिल्ममा देखाइएको छ। निर्देशकले दुर्गम भेगको आर्थिक अवस्था र त्यो क्षेत्रमा वातावरणीय परिवर्तनका कारण भएका बदलावलाई सांकेतिक रुपमा देखाएका छन्।

उजेनको माध्यमबाट विद्यार्थीहरुले सिकेको मात्र होइन, साल्डोनको माध्यमबाट उजेनले सिकेको दृश्यहरू पनि गजब छ। उजेन आफूले शहरमा बस्दा सिकेको जीवनशैलीबारे बालबालिकालाई सुनाउँछ। उनीहरुलाई ब्रस गर्नदेखि गितार बजाएर गीत गाउँदै नाच्न सिकाउँछ। यता उजेन आफैं पनि त्यो क्षेत्रका मानिसहरुबाट शुद्धताको परिभाषा सिक्छ। साल्डोनबाट गोठालाहरुले भेडा चराउँदा गाउने गीत, जसमा भेडा र गोठालाको सम्बन्धको बारेमा बयान हुन्छ, सिक्छ। त्यो गीत लिएर ऊ समुन्द्रपारिको देशमा पुग्छ। जहाँ साल्डोनबाट सिकेको गीत गुनगुनाइरहेको हुन्छ।

दुर्गम हिमालयको कथाको अस्कर यात्रा
फिल्मका निर्देशक पावोले आफ्नो फिल्म अस्करमा छनोट भएको खबर बाहिरिएसँगै दुई दिनअघि सामाजिक सञ्जालमार्फत खुसी व्यक्त गरे। ‘आज म निकै खुसी र गर्व महसुस गरिरहेको छु,’ पावोले लेखेका छन्, ‘अस्करमा छानिएको फिल्मको निर्देशकभन्दा बढी भुटानी भएकोमा मलाई खुसी र गर्व लागेको छ।’

उनले आफ्नो फिल्म अस्करमा छनोट हुनु भुटानकै इतिहासका लागि एउटा महत्त्वपूर्ण र ऐतिहासिक घटना भएको उल्लेख गरेका छन्। तर, भुटानको दुर्गम भेगको यो कथाको अस्करसम्मको प्रवेश सहज भने थिएन।

फिल्म सन् २०१९ मा सार्वजनिक भएको थियो। फिल्म सार्वजनिक भएसँगै विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय महोत्सवहरूमा यसले राम्रो स्थान हासिल गरेको थियो। यसलाई भुटानबाट सर्टलिष्ट गरि फिल्मलाई सन् २०२१ को अस्करमा दर्ता गराइएको थियो। तर, फिल्म छनोट भएन। कारण थियो एकेडेमी अवार्डमा भुटानबारे कुनै जानकारी नै नहुनु, अर्थात् सूचीमा भुटान देश नै नहुनु।

निर्देशक पावाे (बायाँ) र कलाकार पेम जेम

पावो र उनको टिमलाई त्यत्तिबेला के गर्नुपर्छ र कसरी गर्नुपर्छ भन्ने पूर्ण जानकारी थिएन। एकेडेमी अवार्ड (अस्कर)मा लुनानाको प्रवेश त्यति बेला त भएन, किनकी यसअघि भुटानले कुनै पनि फिल्म अस्करमा पठाएको अभिलेख थिएन। अस्कर अवार्ड आयोजक समितिले पावो र उनको टिमलाई सरकारबाट आधिकारिक पत्र ल्याउन भन्यो। उनीहरुले त्यसै गरे। तर, फिल्म दर्ता गराउनुभन्दा केही दिनअघि एकेडेमीले खबर गर्‍यो, ‘फिल्म दर्ता हुँदैन, भुटानमा हामीले मान्यता दिएको चयन समिति छैन।’

यद्यपि, अवस्था त्यस्तो थिएन। भुटानबाट यसअघि पनि फिल्म छनोट भएर अस्करका लागि पठाइएको थियो। तर, लामो समयसम्म अरु फिल्मले अस्करसम्मको यात्रा तय गर्न नसक्दा एकेडेमीको सूचीमा भुटान देखिन छाड्यो।

भुटानी लामा तथा फिल्म निर्देशक ख्येन्से नोर्बुको फिल्म ‘द कप’ (१९९९) अस्करका लागि पठाइएको थियो। नोर्बु पावोकै गुरु थिए। उनले सन् २०१३ मा नोर्बुले निर्देशन गरेको फिल्म ‘भारा अ ब्लेसिङ’मा सहायक निर्देशकको भूमिकामा काम गरेका थिए।

सन् २०२१ को अस्करका लागि फिल्म दर्ता नभए पनि एकेडेमीले उनीहरुको कुरा सुन्यो। पहिले आएको फिल्मबारे ज्ञात भयो। अभिलेख नहुँदाको समस्याको समाधानपछि सन् २०२२ को अस्करका लागि फिल्म फेरि पठाइयो। भुटानबाट अस्कर अवार्डका लागि पठाइएको यो दोस्रो फिल्म थियो। अनि सन् २०२१ को अन्त्यतिर सुखद् खबर आयो– फिल्म सर्टलिष्टमा परेको छ।

यो खबर थप विस्तारित हुँदै बुधबार ‘लुनाना’ अस्करको अवार्डकै लागि प्रतिस्पर्धा गर्ने समाचार बाहिरियो। अस्करको सूचीमा लुनानाले भुटानको लागि ऐतिहासिक र दक्षिण एसियाली क्षेत्रका लागि पनि गर्विलो प्रवेश पाएको छ।

फिल्म क्षेत्र र महोत्सवहरुबारे कहिलेकाहीँ राम्रो प्रचारक समिति र अमेरिकी वितरक नभएमा अस्कर छनोटसम्मको यात्रा तय गर्न मुस्किल हुन्छ। पावोसँग दुवै थिएन। तर, उनको यो यात्रा हिमालयबाट सुरु भएर अस्करसम्म पुगेको छ।

पावो लेख्छन्, ‘यो सानो फिल्मको हिमालयका हिमनदीहरुबाट अस्करसम्मको असम्भव यात्रा सम्भव हुनु भनेको कला र रचनात्मकताको उत्सव हो।’

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।