ऐया! माया : शरीर र संगीतको लयात्मक प्रयोग

रंगमञ्च

युवराज भट्टराई बिहीबार, असार ९, २०७९ ०७:०५

काठमाडौं– काठमाडौंको टेकुस्थित कौसी रंगमञ्च पुग्ने भित्ताहरूमा हास्यरस मिसिएका वाक्यहरू कोरिएका छन्।

‘अब पुगिहालियो है ।’

थिएटरको ‘ब्ल्याक बक्स’ भएको तलासम्म पुग्दै गर्दा यस्ता वाक्यहरूले थिएटरमा आएका दर्शकलाई तान्छन्। मंगलबार यिनै तलाका भित्ताहरू छिचोल्दै चौंथो तलामा रहेको कौसी थिएटरमा मञ्चन भयो, ‘ऐया! माया।’

प्रिमियरका दिन थिएटर झकिझकाउ थियो। मञ्च अघिको दर्शकदीर्घमा उल्लेख्य दर्शकको उपस्थिति। दर्शकको उपस्थिति बाक्लिरहँदा थिएटरको मञ्चमा कलाकारहरू आफ्नै भावभंगीमा मग्न थिए। कोही नृत्यमा मग्न थिए त कोही शारीरिक हाउभाउमा। सँगै बजिरहेको तबला र मन्द गितारको धुनले माहोललाई फरक बनायो।

नेपाली रंगमञ्चमा आफ्ना कथाहरूको कमि भइरहेको अवस्था छ। धेरै कम मात्रामा मौलिक नाटकहरू निर्माण भइरहेका छन्। धेरैजसो पूर्वलिखित पुस्तक वा कथामा आधारित त केही मात्रामा विदेशी नाटकबाट प्रभावित वा अनुवादित नाटकहरूको मञ्चनको वर्चश्व छ। संख्यामै पनि केही यस्ता नाटक मञ्चन भएपछि एक नाटक मौलिक र नयाँ उत्पादन भइरहेको छ।

सँगै खड्किरहेको अर्को विषय नेपाली नाटकमा प्रयोगको पनि हो। रंगमञ्चमा प्रप्त होस् वा स्वयम् कथा र प्रस्तुतिमै पनि, प्रयोगको मामलामा नेपाली रंगमञ्चमा सीमितता छ।

बानेश्वरस्थित मण्डला थिएटरमा मौलिक स्वाद र परम्परा झल्किने कथा बोकेको ‘चोरको स्वर’ नाटक मञ्चन भइरहँदा केही टाढा टेकुको कौसी थिएटरमा ‘ऐया! माया’ मञ्चन भएको छ। जुन नाटक प्रयोगधर्मी र मौलिक देखिन्छ।

सँगै निर्देशकले लिएको चुनौतीले भरिएको पनि।

नाटकको निर्देशन सुदाम सिकेले गरेका छन्। परिकल्पनाकार पनि उनी स्वयम् हुन्। शहरका रंगकर्मी र रंगमञ्चका दर्शकमाझमा प्रयोग गर्न रुचाउने निर्देशकको रुपमा चिनिन्छन् सिके।

सिकेले यसअघि ‘पाँच’ नामक नाटक निर्देशन गरेका थिए। उक्त नाटकमा सिकेले अभिव्यक्तिको माध्यम शरीरलाई बनाए। शरीरले नै कथा भन्यो, शरीरले नै भाषा बोल्यो। नाटक प्रयोगवादी थियो। र, सफल पनि भयो।

‘ऐया! माया’ सिकेले त्यसपछि निर्देशन गरेको नाटक हो।

नाटकमा निश्चित कथा प्रस्तुत छैन, फरक–फरक कथाहरू प्रस्तुत छन्। समाजमा भएका विविध पक्षहरू प्रस्तुत छन्। समाजको अवस्था, राजनीति, व्यवस्था, दिक्दारी, विभेदजस्ता पक्षहरू प्रस्तुत छन्। समाजमा सहजै अभिव्यक्त गर्न नसकिने पक्षहरूमाथि खुलस्त अभिव्यक्ति नाटकमा देखाइएको छ।

‘ऐया! माया’ नाटकको सुरुवातमा पाँच पात्रहरू मञ्चमा विभिन्न हाउभाउमा देखिन्छन्। मञ्चमा राखिएका पाँच मेचहरूमा बसेका उनीहरू विस्तारै उभिन्छन्। पार्श्वमा बजिरहेको संगीतको तालमा शरीरको हाउभाउ बदल्छन्। पात्रहरूमध्ये एक मञ्चमै आसिन भएर समाजको कथन कहन्छन्।

अन्य पात्रहरू नाटकमा फरक फरक भावभंगीमा देखिन्छन्। संगीतसँगै हाउभाउ बनाउँदै उनीहरूको अनुहारको रंग फिक्का हुँदै जान्छ। रंग उडेको अनुहारमा विस्तारै विरह पोखिन्छ। विरह आँसुमा परिणत हुन्छ। मञ्चमा अभिनय गरिरहेकी पवित्र राई चार पात्र मध्येबाट अलग हुन्छिन्। उनका आँखामा आँसु टिलपिल देखिन्छन्।

नाटकभर नै संगीत र शरीरको सशक्त प्रयोग छ। केही संवाद र शब्दहरूले दर्शकलाई प्रसंगबारे बुझाउँछन्। समाजमा प्रेमप्रति भएको वितृष्णादेखि सरकारको लाचारीपन, विभेदका लागि आवाज उठाउनेलाई लाग्ने ‘डलरवादी’ आरोपदेखि रीति–कुरीतिमाथिको कथन। नाटकमा थोरै संवादमार्फत् यी कुराहरू वर्णन गरिन्छ।

‘ऐया! माया’ नाटक प्रयोगधर्मी नाटक हो, जसमा संगीत र शरीरको प्रयोग सशक्त रुपमा भएको छ। थोरै संवादहरूले प्रश्न गर्छन्–व्यवस्थामाथि, सरकारमाथि, समाजमाथि र सामाजिक व्यवस्थामाथि। हामीले पाइरहेको शिक्षादेखि सुनिरहेको समाचारसम्ममा प्रश्न गरिन्छ। समाजमा मानिस ‘मेसिन केन्द्रित’ भइरहेको नाटकले महसुस गराउँछ।

नाटक ‘ऐया! माया’ले बोलेको भाषा संगीत र शरीरको लयात्मक अभिव्यक्ति हो। समाजमा नमिलेका प्रसंगहरूमाथि नाटकका पात्रहरूले यो शैलीमा बोलेका छन्। प्रयोगवादी निर्देशक सुदाम सिकेको प्रयोग ‘ऐया! माया’ नाटकमा पनि देखिएको छ। सिकेले मानव भावनाका प्रेम, रुचि, आनन्द, आश्चर्य, डर जस्ता भावनालाई प्रस्तुत गरेका छन्। संगीतसँग लयात्मक बनेको शरीरमार्फत् उनले मानव रुचिलाई प्रस्तुत गरेका छन्।

नाटकको मञ्चमा ६ कलाकारको अभिनय छ, जसमध्ये एक कलाकार नाटकमा मनोलग प्रस्तुत गर्न देखा पर्छन्। आकास नेपाली, आयान खड्का, पवित्र राई, मुक्ति, शिशिर शिवाकोटी, सरिता कठायत मञ्चमा देखिएका छन्। शरीरको संवादमार्फत् दर्शकसँग बोलिरहेका यी कलाकारहरूको भावभंगीले दर्शकलाई सोचनिय बनाउँछ। संगीतसँगै शारीरिक सामर्थ्य प्रस्तुत गर्नेदेखि दुःखको विरहमा डुब्ने दृश्यहरू मोहक छन्।

‘ऐया! माया’मा प्रयोग भएको न्यूनतम प्रप्सको प्रयोग र प्रकाशको संयोजन सुन्दर छ। पाँच मेचहरूलाई पुलको रुपमा प्रयोग गरिएको छ, जुन दृश्यमा प्रप्सको प्रयोग गर्दा अपनाइएको शैली फरक र सुन्दर लाग्छ।

सँगै नाटकमा अब्बल पक्ष प्रकाशको छ। विरहमा तुवालोले ढाकिएको परिदृश्य निर्माण गर्न धुँवा र निलो प्रकाशको प्रयोग गरिएको छ। मञ्चमा डोरीको प्रयोगबाट कुनै सवारी गुडेको आवाज निकाल्ने ध्वनी र प्रकाश संयोजनको प्रयोग उच्च कोटीको लाग्छ।

‘ऐया! माया’ संगीत र शरीरको लयात्मक भाषा बोल्ने नाटक हो। निश्चयः पनि नाटकमा प्रयोग गरिएको संगीत सुन्दर छ। मञ्चकै एक कुनामा आसिन शर्मिला के गुरुङ र शिवराज जोशीले फरक फरक शैलीका शास्त्रीय र आधुनिक संगीत तथा गीतहरूमार्फत् नाटकमा सौन्दर्य भरेका छन्। पूर्वनिर्मित गीतहरूलाई नाटकको प्रसंगअनुसार गायनमार्फत् गरिएको प्रयोगले दर्शकलाई पनि नाटकसँग जोड्ने सामर्थ्य राख्छ।

तर, यी सबैका बाबजुद दर्शकले सोच्नुपर्ने कुरा भने ‘ऐया! माया’ निश्चित कथा बोल्ने नाटक होइन। प्रसंगको सुरुवातबाट अन्त्यसम्मको यात्रा गराउने कथा ‘ऐया! माया’ले बोकेको छैन। ‘ऐया! माया’ले बोकेको कथा शरीर र संगीतको भाषामार्फत् प्रस्तुत बिम्बात्मक अभिव्यक्ति हो। सामाजिक प्रसंग र परिवेशको विवरण हो, ‘ऐया! माया’।

प्रयोगवादी नाटक भएकाले कतिपयले यसलाई असाधारण मान्नु स्वभाविक हो। एउटा कथामा आधारित रहेर बन्ने नाटक हेर्ने दर्शकका लागि ‘ऐया! माया’ उपयुक्त नाटक नहुन सक्छ। तर, प्रयोगवादी सोच र फरक शैलीको अनुभूति गर्न चाहनेहरूका निम्ति भने नाटक सुन्दर अनुभव हुन्छ।

असार ७ देखि मञ्चन सुरु भएको नाटक असार ३२ सम्म सोमबार र मंगलबारबाहेक हरेक दिन साँझ साढे ५ बजे र शनिबार अतिरिक्त शो दिउँसो २ बजे पनि मञ्चन हुनेछ।

नेपाललाइभमा प्रकाशित सामग्रीबारे कुनै गुनासो, सूचना तथा सुझाव भए हामीलाई nepallivenews@gmail.com मा पठाउनु होला।